Gusinje je mjesto smješteno u neposrednoj blizini
granice sa Albanijom, na sjeveroistoku Crne Gore. Okruženo je visokim Prokletijama,
a do ovog mjesta može se doći samo jednim putem. Istorija mjesta veoma je
bogata. Za vrijeme Osmanske imperije, ovaj gradić, koji sada broji oko 4.000
stanovnika, imao je značajnu ulogu u političkom, društvenom i ekonomskom životu
tadašnjeg prostora Crne Gore.
Gusinje je imalo četiri paše, a takođe ovaj kraj je
imao i 11 aginskih plemena. Nakon 1912. godine, počinje iseljavanje iz ovog
kraja, najprije za Tursku, a kasnije i za Evropu i Ameriku. Gusinjana danas ima
u 104 države svijeta.
Istoričar Riza Gruda kaže za Anadoliju da se Gusinje
ubraja u najstarije gradove južnog Sandžaka.
“Sama riječ, etimologija Gusinje je
ilirsko-latinska. Gusinje je dobilo naziv po geografskom položaju, što bi u
prevodu značilo kotlina. U Gusinju su živjeli Rimljani, Kelti i Sasi. U
zapisima popa Dukljanina, u 11.vijeku se spominje Gusinjska župa“, kaže Gruda.
-Četiri
paše iz Gusinja
Za vrijeme Osmanskog carstva, Gusinje je 350 godina
bio srez. U tom periodu pod jurisdikcijom Gusinja, bili su Plav, Andrijevica,
Berane, Rožaje, kao i djelovi kolašinske kapetanije. Taj period značajan je i
po tome da je ovaj kraj dao četiri paše. Po posljednjem od njih, Ali-paši
Gusinjskim Šabanagićem danas se naziva i poznato turističko izletište u ovom
gradu, Ali-pašini izvori.
“U periodu vladavine Osmanskog carstva, Gusinje
je dalo četiri paše. Prvi paša u Gusinju bio je Ibrahim paša, sin Veli-bega,
kapetana gusinjskog sreza. To je period pri kraju 16.vijeka. On je bio
porijeklom Turčin, iz provincije Horosan. Ta provincija danas zahvata djelove
Turske, Irana… Došavši u Gusinje, dobio je tri sina, među kojima je i
Ibrahim-paša. Od njih je i pleme Pašići. Iz te porodice Ibrahim-paše ističu se
dva značajna imena, a to su Elmaz-beg, koji je bio u užem rukovodstvu bitke na
Čanakale. To je bitka koja je vođena u Prvom svjetskom ratu, 1916.godine. On je
imao čin pukovnika, zajedno sa Fejzi čakmakom, generalom, kao i sa Kemal-pašom
Ataturkom. Dakle, Elmaz-beg Pašić, rođeni Gusinjanin, jedan je od glavnih
vojskovođa bitke na Čanakale. Ovo je bila veoma važna bitka za Tursku, jer da
su izgubili bitku na Čanakale, Turska bi bila kolonija. Elmaz-beg je i umro u
Turskoj“, priča Gruda.
Druga begovska dinastija koja je dominirala bila je
porodica Šabanagić. Iz ove porodice postoje značajne ličnosti u čuvanju
Osmanske imperije.
“Prije svega, to je bio Mehmed-paša Šabanagić,
drugi po redu paša iz Gusinja…Treći paša bio je Džafer-paša Koljenović. Četvrti
paša je Ali-paša Šabanagić, koji je
rođen 1817.godine, a umro je 1889.godine. On je bio poznata ličnost druge
polovine 19.vijeka. To je strateg koji je u tri bitke porazio vojsku Crne Gore.
To su Polimska bitka, bitka na Nokšiće i Murinska bitka“, kaže Gruda.
-Osmanske
arhitekture i danas prisutna
Ovaj gradić, veoma znamenite istorije imao je još
znamenitiju arhitekturu. Danas je sačuvan samo dio kula, kuća i džamija iz
perioda Osmanske imperije.
“Gusinje je vrlo jedinstveno po arhitekturi.
Arhitektura starog Gusinja ima prijmesa tursko-istočnjačkih elemenata. A
takođe, ima primjesa i primorske zone. Razlog za to jeste da su Gusinjani bili
čuveni trgovci, pa su sa sobom i donosili nove arhitektonske momente. Imamo
kule koje su građene u tom stilu. Tu su čuveni pendžeri, puškarnice. Kule su
pravljene za odbranu od neprijatelja. Sve ove objekte u Gusinju, u to doba
radili su Debrani iz Makedonije, čuveni majstori tog doba. Svi natpisi na tim
kulama bili su na staro osmanskom jeziku“, objašnjava istoričar Gruda, koji je
u svojim knjigama do detalja opisao istoriju ovog kraja.
-Gusinje
na vrhuncu moći u 19. vijeku
Prema podacima iz vremena 18. i 19. vijeka, Gusinje
je bilo na vrhuncu svoje moći. Bilo je raskrsnica karavanskih puteva.
“Kada je Jovan Cvijić 1908. godine sa svojim
studentima došao u Gusinje, izbrojao je stanovništvo. U to vrijeme, Gusinje je
imalo 6.110 stanovnika. To je bilo najveće naselje. Podgorica, Nikšić,
Pljevlja, Berane i ostali, svi su bili mnogo manje. Jedino je Novi Pazar imao
više stanovnika. Ovdje je bila jako razvijena trgovina, zanatsvo, stočarstvo.
Čak 352 dućana bilo je u Gusinju polovinom 19.vijeka. Svi putevi su išli preko
Gusinja“, objašnjava Gruda.
-Mjesto
koje je dalo 25 doktora nauka
U Gusinju danas ima sedam džamija, kao i katolička i
pravoslavna crkva. Ovaj gradić prema podacima istoričara Grude, dao je veliki
broj intelektualaca.
“Iz Gusinja su 25 doktora nauka, 5 generala, 15
pukovnika, 10 potpukovnika, više od 10 majora, 4 paše. Ovo su impozantne
brojke. Ovo malo Gusinje nekad nije bilo malo, već je bilo veliko. Ali Gusinje
je danas kasaba, od nekada moćne varoši“, zaključio je Gruda.
Izvor: Anadolija, 2014. god.
